• YENİ TÜRKİYE’NİN, ÇİN’İ AVRUPAYA BAĞLAYAN “BİR KUŞAK-BİR YOL PROJESİNE” KATILMASI KÜRESEL DÜNYA DÜZENİNDEKİ KONUMUNU GÜÇLENDİRECEK.  
• BİR KUŞAK BİR YOL PROJESİ FIRSATLARI İLE BİRLİKTE TEHDİTLERİ DE BERABERİNDE TAŞIYOR.

Avrasya Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Ersan Bocutoğlu Çin’i Avrupa’ya bağlayan dünyanın gündemini oluşturan  Bir Kuşak-Bir Yol Projesi’ni değerlendirdi. Bocutoğlu açıklamasında projenin fırsatları ile birlikte tehditlerinin de değerlendirilmesi gerektiğine vurgu yaptı.

Çin’in Bir Kuşak-Bir Yol Projesi kapsamında Çin’i Avrupa’ya bağlayacak olan Batı Asya Koridorunda, China Railway Express tarafından Çin’in Xian Kentinden kaldırılan ilk yük treni, Çin-Kazakistan-HazarDenizi-Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye-Avrupa hattını kullanarak,  kesintisiz olarak 2 kıtayı, 2 denizi, 12 bin kilometrelik yolu 12 günde kat ederek hedefine ulaşmış bulunuyor. Ankara’da törenle karşılanan tren, Bir Kuşak-Bir Yol Projesinde, Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu hattı ile Marmaray Demiryolu bağlantısını ilk kez kullanılıyor. 

China Railway Express’in Türkiye’den geçmesi nedeniyle, kamuoyuna Çin’in geliştirdiği Bir Kuşak-Bir Yol Projesi hakkında bilgi verme ihtiyacı doğduğu değerlendirilmektedir.

• BİR KUŞAK-BİR YOL PROJESİ NEDİR?

1980’li yıllardan beri kazandığı olağanüstü ekonomik güç ile Çin, 2013 yılında  “Bir Kuşak-Bir Yol Projesini” dünyaya duyurdu. Bir Kuşak-Bir Yol Projesinin Bir Kuşak ayağı, Çin’den Avrupa’ya ulaşan tarihi ipek yolunun canlandırılmasını; Bir Yol ayağı ise Çin’den başlayan Sarı Deniz, Hint Okyanusu, Kızıl Deniz, Süveyş Kanalı ve Akdeniz’i kat ederek Yunanistan’ın Pire ve İtalya’nın Venedik Limanlarından Avrupa’ya ulaşan bir deniz yolu ağının kurulmasını hedef almaktadır.

Bir Kuşak-Bir Yol Projesi, coğrafi sınırları kesin olarak tanımlanmış olmamakla birlikte bir bölgelerarası, ülkelerarası hatta kıtalararası altyapı, ticaret ve finans projesidir.

Bir Kuşak-Bir Yol Projesi, 60’tan fazla ülkeyi kapsayan 1 Trilyon Dolarlık bir proje olup çeşitli altyapı yatırımlarıyla Çin’i şimdilik Avrupa ve Afrika kıtalarına bağlama hedefi taşımaktadır. Projenin finansmanında ana rol, sermayesinde Çin’in ağırlığı bulunan, Asya Altyapı Yatırım Bankasına aittir.

            Bir Kuşak-Bir Yol Projesi,  Çin’i dünyaya bağlayacak karayolu, demiryolu, petrol ve doğalgaz boru hatları, enerji nakil hatları, liman ve diğer altyapı projelerinden oluşmaktadır.

Bir Kuşak-Bir Yol Projesi iki kısımdan meydana gelmektedir: Birinci kısım “Bir Kuşak” kısmı olup, karasal tabana oturan “İpek Yolu Ekonomik Kemeri”dir. Bu kemer Çin’i Orta Asya, Doğu ve Orta Avrupa’ya bağlayacaktır. İkinci kısım ise “21. Yüzyıl Deniz İpek Yolu” kısmı olup deniz tabanına oturmaktadır. Çin’i, Güneydoğu Asya, Afrika ve Avrupa’ya bağlamaktadır. Projede 6 kara ekonomik koridoru ve 1 denizyolu ekonomik koridoru yer almaktadır.

Kara ekonomik koridorları;

 a) Yeni Avrasya Kara Köprüsü ile Batı Çin’i Doğu Rusya’ya,

b) Çin-Moğol-Rusya Koridoru ile Kuzey Çin’i Moğolistan üzerinden Doğu Rusya’ya,

c) Çin-Orta Asya-Batı Asya Koridoru ile Batı Çin’i Batı Asya üzerinden İran,  Türkiye ve Avrupa’ya,

d) Çin-Hindistan Yarımadası Koridoru ile Güney Çin’i Hindi-Çin yoluyla Singapur’a,

e) Çin-Pakistan Koridoru ile Güneydoğu Çin’i Pakistan’a ve Pakistan’dan geçerek Hint Okyanusu’na,

f) Bangladeş-Çin-Hindistan-Myanmar Koridoru ile Güney Çin’i Bangladeş ve Myanmar üzerinden Hindistan’a bağlamaktadır.

Deniz ekonomik koridoru Çin kıyılarını/limanlarını, Singapur-Malezya-Hint Okyanusu-Kızıl Deniz-Süveyş Kanalı- Akdeniz yoluyla Afrika ve Avrupa’ya,   bağlamaktadır.

“Bir Kuşak-Bir Yol Projesinin”  Kara Koridorları (Kırmızı Hat) ve Deniz Koridorları (Mavi Hat)aşağıdaki haritada gösterilmektedir.

• BİR KUŞAK-BİR YOL PROJESİ VE DÜNYA

Dünyada Bir Kuşak-Bir Yol Projesinin taraftarları, çekimserleri ve karşıtları bulunmaktadır.

1. Bir Kuşak-Bir Yol Projesinin Taraftarları: Çin, İran, Pakistan

Projeyi destekleyen 60’ın üzerinde ülke olmasına rağmen, esas itibariyle projenin en önemli taraftarlarının Çin, İran ve Pakistan olduğu söylenebilir. İran’ın projeyi ABD’ne karşı, Pakistan’ın da Hindistan’a karşı bir kalkan olarak gördüğü söylenebilir.

2. Bir Kuşak-Bir Yol Projesinin Karşıtları: Hindistan, Japonya, ABD

Hindistan; Çin-Pakistan Ekonomik Koridorunun, Hindistan’ın Pakistan tarafından işgal edilmiş Keşmir Bölgesinden geçmesi, bu durumun Hindistan’ın egemenliğine ve toprak bütünlüğüne meydan okuması, Hint Okyanusundaki Çin yatırımları, projenin Hindistan’ı kuşatması ve şeffaf olmaması nedenleriyle projeye karşı çıkmaktadır. 

Orta ve uzun dönemde jeopolitik bir statüye dönüşme ihtimali bulunan projenin, son tahlilde Japonya’yı ekonomik ve jeopolitik açıdan güç durumda sokacağını düşünen Japonya da Hindistan ile ortak hareket etmekte ve projeye karşı durmaktadır.

Projeyi yakından izleyen ABD’nin Hindistan-Japonya karşı girişimine destek vermekte ve bu tutumuyla da proje karşıtları arasında yer almaktadır.

3. Bir Kuşak Bir Yol Projesinin Çekimserleri: Rusya, Avrupa Birliği

Rusya her ne kadar projenin temel ortaklarından biri olarak öne çıkmakta ise de, projenin uzun dönemli jeopolitik sonuçlarından çekinmektedir. Üretim çeşitliliği kısıtlı ekonomisi, geniş toprakları, sınırsız petrol, doğal gaz, mineral ve diğer hammadde kaynakları ve gerileme eğilimindeki nüfusu ile Rusya, uzun vadede Çin hegemonyasının hedefi olma ihtimalini dikkate alarak, projede hem yer almakta hem de projenin Rusya’yı tehdit etmesini engelleyecek tedbirleri de geliştirmektedir.  Rusya’nın proje ile ilgili olarak izlediği yöntem,   “içinde bulun, kontrol et, gereğinde engelle” tutumudur.

Avrupa Birliği,  Çin ile “Avrupa Birliği-Çin İşbirliği İçin 2020 Strateji Gündemi” belgesi imzalanmış olsa da, Çin tarafından sübvanse edilen ticaretin Avrupa Birliği ülkeleri aleyhine haksız rekabete yol açacağı endişesi henüz giderilebilmiş değildir. Bununla birlikte Avrupa Birliği, projenin doğuracağı fırsatları değerlendirmeyi dikkate almaktadır. AB’nin en zayıf yönlerinden ikisinin, bir ortak askeri güce sahip olmaması ve ortak bir dış politikasının bulunmamasıdır. Bu nedenle Avrupa Birliği’nin proje konusunda imzaladığı Strateji Gündemine rağmen birlik üyelerinin ortak bir tutumunun bulunmadığı, her bir birlik üyesi ülkenin proje alanında bireysel girişimlerde bulunduğu söylenebilir.

• BİR KUŞAK-BİR YOL PROJESİ VE TÜRKİYE

Türkiye projeyi finanse edecek olan Asya Altyapı Yatırım Bankasına kurucu ortak olmuş, Çin’deki Bir Kuşak-Bir Yol Zirvesine katılmış olup proje ile yakından ilgilenmektedir. Son on yıldır Türkiye’nin batı ittifaklarına olan güvenini kaybetmesi, onu batı dünyasını dengelemede Rusya ve Çin’in desteğini aramaya itmiştir. Türkiye Asya kıtasında ortaya çıkan bu yeni ekonomik güç merkezine, proje ile İran’ın dışında güvenilir bir hat üzerinden (Çin-Orta Asya-Hazar Denizi-Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye) ulaşma imkânına kavuşması, Türkiye’yi Orta Asya Türk Cumhuriyetler üzerinden Çin’e bağlayacaktır. Ancak proje ile Çin’in Türk Cumhuriyetleri üzerinde artan ekonomik, jeopolitik ve nüfus etkisini dengelemek için Türkiye’nin Rusya ile yakın işbirliğine ihtiyacı bulunduğu açıktır. Rusya’yı proje konusunda tedirgin eden konulardan biri ve belki de en önemlisi budur. Türkiye-Çin ilişkilerinin gelişiminde Uygur Otonom Bölgesi faktörünün oynayacağı rolün önemi bir kenara not edilmelidir.

• BİR KUŞAK-BİR YOL PROJESİ VE ORTA ASYA TÜRK CUMHURİYETLERİ

Orta Asya Türk Cumhuriyetleri, coğrafi olarak, projenin birinci çemberinde yer almaktadır. Çin’in ekonomik bir güç olarak artan nüfuzunun küresel olarak hissedileceği açık olmakla birlikte, projenin başarılı olması veya başarısızlığa uğraması durumunda en fazla sıkıntıyı ilk çemberde yer alan Türk Cumhuriyetleri çekecektir. Orta ve uzun dönemde Çin ekonomik nüfuzunun artması, malların, paranın ve işgücünün serbest dolaşımı Türk Cumhuriyetlerinin nüfus dengesini bozma potansiyeli taşımaktadır.   Rusya ile Çin arasında bir tampon bölge konumundaki Türk Cumhuriyetlerinin istikrarı, sadece bu cumhuriyetler için değil, fakat aynı zamanda Rusya’nın güvenliği için de önemli olduğundan, Türk Cumhuriyetlerinin nüfus dengesinin ve Çin ile olan hudutlarının korunması sadece Türk Cumhuriyetlerinin kendi başlarına üstesinden gelebilecekleri bir mesele değildir. Bu konuda Rusya, Türkiye ve Türk Cumhuriyetlerinin yakın işbirliğine ihtiyaç bulunduğu husus dikkate alınmalıdır. 

• BİR KUŞAK-BİR YOL PROJESİ VE TRABZON

            İran ile ABD arasındaki gerilim,  Bir Kuşak-Bir yol Projesinin İran’dan geçen Batı Asya Koridorunun kullanılmasını tehlikeye soktuğu için, Çin bu koridor yerine, Çin-Kazakistan-Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye-Avrupa koridorunu tercih etmektedir. Bu durum ülkemiz bakımından stratejik bir avantaj olup, Türkiye’yi fiziki olarak Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine yaklaştırmaktadır. Bir Kuşak-Bir yol Projesinin Batı Asya Koridorunun Hazar Denizi varyantı Türkiye’den geçmekle birlikte, Trabzon limanının Türkiye Demiryolu Ağına bağlı olmaması, Doğu Karadeniz Bölgesinin projeden yararlanmasını engellemektedir. Bu nedenle Trabzon’un Türkiye Demiryolu Ağına bağlanmasının altını bir kez daha çizmekte yarar vardır.

            Kısa ve orta dönemde bir ekonomik işbirliği projesi olan Bir Kuşak-Bir Yol Projesinin, uzun dönemde doğurabileceği jeopolitik tehditleri dikkate alarak, Türkiye’nin proje ile ilgili alternatif planlara sahip olmasının önemi büyüktür.  Türkiye’nin Bir Kuşak-Bir Yol Projesinde yer alması, netice itibariyle, Yeni Türkiye’nin küresel statüsünü güçlendirecek stratejik bir adımdır.