İdeoloji günlük yaşamımızda çoğu kez anlamını fazla düşünmeden kullandığımız kavramlardan biridir. ‘’İdeoloji’’ kavramının kökenine bakarsak 18.yüzyılın sonlarında üretilmiş olduğunu görürüz. 19. ve 20. Yüzyıllar ise ideolojiler çağı olarak diğer yüzyıllardan ayrılmaktadır diyebiliriz. Gerçekten de bu dönem geniş kitleleri harekete geçiren, birçok siyasal rejimi yıkarak yeni rejimler kuran çok sayıda ideolojinin üretildiği bir dönemdir.
Peki bu kadar hayatımızın içinde bulunan, bizi etkileyen ve yönlendiren ideoloji nedir? İdeolojiler kendilerini benimseyen insanlar açısından neyi ifade etmektedir? Birçok kimse ilk etapta ideolojilerin her şeyden önce bir dünya görüşü olduğunu vurgulayacaktır. Bu anlayışa göre ideolojiler içinde yaşadığımız dünyanın nasıl bir dünya olduğunu bize anlatmaya çalışır. İdeoloji açıklanamayan toplumsal gerçekliği anlaşılabilir hale getirme, deşifre etme işlevini görür. Sosyo-politik seçenekler arasında yol göstererek bireyin tercih yapmasını kolaylaştırır. Bir bakıma ideolojiler insanların ve toplumların eline tutuşturulmuş yol haritalarıdır. Bu yol haritaları toplumsal ve siyasal gerçekliğin ne tür ilişkiler ve kurumlar üzerine kurulduğunu, bunların doğru mu yanlış mı olduğunu, izlenmesi gereken en iyi yolun ne olduğunu anlatır. İdeoloji bu çerçevede genel kabul edilmiş anlayışa göre bir inançlar, değerler, normlar bütünüdür. İdeolojiler ayrıca toplumları ve hatta bireyleri diğerlerinden, öteki olandan ayıran bir rol de üstlenmişlerdir.
İdeolojiler aynı zamanda siyasal seçkinlerin kullandığı en önemli araçlardandır. Siyasal seçkinler, çeşitli ideolojik sembolleri ve söylev biçimlerini kullanarak sistemin meşruiyetini korumaya çalışırlar. İdeolojiler toplumu bir amaç etrafında birleştirme, ortak ruh kazandırma ve mobilize etme gücü olarak siyasal seçkinlere önemli bir araç olarak da hizmet etmektedir.
Buraya kadar ortaya koymaya çalıştığımız ideoloji kavramı ve işlevi noktasında görünür tanımlardan ayrılarak meseleyi biraz daha derinlemesine irdelemekte fayda var.
İdeoloji kavramı aslında Kont Destutt de Tracy öncülüğündeki bir grup Fransız devrimci tarafından; kamusal ahlakın bir kurumu olarak, hayatın her alanına dair vahyin ışığında söz söyleyen dine meydan okuyan, onun yerini alabilecek ‘’seküler bir fikirler bilimi’’ oluşturma girişimi olarak ortaya çıkarılmıştır.
Aydınlanma Felsefesi insanın akıl yolu ile her şeyi açıklayabileceği ve geleceği bu şekilde inşa edebileceğine inanmış ve dinsel inançları kökten sarsmaya çalışmıştır. Tracy gibi Aydınlanma Felsefesi ideologları da siyasal iktidar ile yönetilen ilişkisini dinsel temellere dayandırmanın mümkün olamayacağını belirterek, bireyin, insan aklının ve bilimin zaferini ilan etmişlerdir. İdeoloji kavramını ortaya atanlar ideolojinin insan aklının bilimi olduğunu ortaya koymuşlardır. Tracy’nin ideoloji kavramının hangi düşüncenin doğru, hangisinin yanlış olduğunu bulmaya yarayan, daha eğitimli bir toplum yaratma projesine sahip, insanların geleceğini kuran bir özelliği de vardır.
Peki gelinen noktada ‘insan aklının bilimi’ olarak ortaya konan ‘’ideoloji’’ kavramı ortaya konma sebebine bağlı olarak gerçekten hangi düşüncenin doğru, hangi düşüncenin yanlış olduğunu bulmaya yarayan, insanların geleceğini kuran bir işlev mi gördü tarih boyunca? Bizce bu sorulması gereken hayati bir soru..
İdeolojilerin Cemil Meriç’in dediği gibi ‘’idraklere giydirilmiş deli gömlekleri’’ olduğunu tespit etmek için 20. Yüzyıl siyasi tarihine bakmak bile yeterlidir. Faşizm, Komünizm insanlığa en ağır darbeleri vurdu, insanı insanlığından çıkardı. Liberalizm, Kapitalizm, Emperyalizm ise bu ideolojileri araçsal olarak kullanan siyasal seçkinlere ve devletlere insanlığı iliklerine kadar sömürmenin anahtarlarını verdi. Yani vahyin evrenselliğini, dinin hayatı kuşatıcı özelliğini  reddedip insan aklıyla ortaya çıkan seküler fikirler bilimi olarak ideolojiler insanlığa zarardan başka bir şey vermedi. Görünürde insanlara, toplumlara yol gösteren masum yol haritaları olarak insanların ellerine tutuşturulan ideolojiler yıkım, acı, ızdıraptan başka insanlığa bir fayda getirmedi. Bunun olması da zaten kaçınılmazdı. İnsanoğlu ne zaman Allah’ın vahyin kuşatıcılığına bağlı olarak peygamberleri aracılığıyla gösterdiği yoldan ayrılsa burnu pislikten kurtulmamıştır. Sonuç olarak diyeceğimiz o ki sözde aydınlanma ve aklın tek ölçüt kabul edilmesiyle ortaya çıkarılan seküler düşünceler bilimi olarak ideolojiler insanların geleceğini kuran değil aksine yıkan bir işlev görmüşlerdir. 20. Yüzyıl siyasi tarihi bu gerçeği gözlerimizin içine sokmuştur.